İstismar Ve İstismarın Sebep Olduğu Etkiler Nelerdir?

 

İstismar Nedir?

Her ne kadar can sıkıcı bir konu olsa da haberlerde, programlarda sıkça karşılaştığımız bir konudur istismar konusu. Bu durumdan kadınlar kadar çocuklar da muzdariptir. İstismar kavramı haberlerde ve medyada daha çok cinsel saldırı ve taciz anlamında kullanılmaktadır. Ancak istismar bireyin ruhsal ve bedensel sağlığını olumsuz yönde etkileyen her davranışı kapsar. Hatta çocuğu ihmal etmek, onun fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarını karşılamamak, çocuğa özgürlük vermek adı altında ilgisiz ve kayıtsız kalmak dahi bir istismardır.

Bu durum göz önüne alındığında sadece cinsellik içeren davranışlar değil çocuğa şiddet uygulamak, tehdit etmek, bağırmak, hakaret etmek, sevgiden mahrum bırakmak, çocuğa karşı ilgisiz ve kayıtsız kalmak, aşağılamak, aşırı öfkeli davranmak, küçümsemek, korkutmak, sıkça cezalandırıcı tutumda bulunmak, beslenme, korunma, sevgi, gözetim, eğitim ve yol gösterme gibi gereksinimlerinin karşılanmaması gibi davranışları da istismarın içerisinde sayabiliriz. Çünkü bütün bu yanlış tutumlar çocukların psikolojik ve bedensel sağlıklarını cinsel istismar kadar olumsuz yönde etkilemektedir.

Duygusal İstismar Nedir?

Duygusal istismar, insanın özgüvenini zedeleyen, kendisine olan saygısını, değerini, yargılama, bağışlama ve sevgi gibi kavramları yok eden davranışların bütünü olarak tanımlanabilmektedir.

İnsanların karşısındakini kontrol altına almak için fiziksel değil psikolojik şiddet uygulaması durumu olarak da ifade edilebilen duygusal istismarda, bir taraf diğer tarafı farklı baskı şekilleri ile kontrol altına almaya çalışmaktadır. Günümüzde de kadının ve hatta çocuğun karşı karşıya kaldığı duygusal istismar, aynı zamanda insanın psikoloji olarak çöküşüne neden olabilmektedir.

Duygusal İstismar Belirtileri ve Nedenleri Nelerdir?

Duygusal istismar belirtileri genellikle kişilere ve çocuklara göre değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin; devamlı olarak bağırmak, yardım istediğinde reddetmek, ev içerisinde yaşanan şiddete seyirci olmasına neden olmak, eğitim almasını engellemek ve duygusal ihtiyaçlarını karşılamamak çocuklardaki duygusal istismar belirtileri olarak gösterilebilmektedir. Yetişkinlerde ise duygusal istismar belirtileri bu gibi durumları kapsayabildiği gibi, aşırı baskı ve otorite uygulamaya çalışmak, herhangi bir konuda psikolojik baskı uygulamak ve sevgisizliğe mahrum etmek gibi durumlar olarak gösterilebilmektedir.

Duygusal istismar yaşayan insanlarda ve çocuklarda görülen semptomlar ise çoğu zaman kendisine karşı sevgi ve saygısını kaybetme, davranışlarda anlık olarak değişme, kendisine karşı kötü sözler sarf etme, istismarcısı hakkında nefretini dile getirme ve korkma gibi durumlardır.

Duygusal istismar nedenleri ise çoğu zaman kişiye göre değişiklik göstermektedir. Otorite kurmaya çalışma, hükümdarlık sevdası ve kendi istediğini gerçekleştirebilme üzerine her yolun mubah görünmesi gibi durumlar duygusal istismar nedenleri olarak gösterilebilmektedir.

Fiziksel İstismar Nedir?

Fiziksel istismar, acı, yaralama ve diğer fiziksel yollardan ya da incitme yoluyla yapılan bir istismar çeşididir.

Fiziksel İstismarın Nedenleri Nelerdir?

Ailenin sosyal yapısı ile ilgili risk faktörleri:

• Ebeveyn ve çocuk bağının kopuk olması ve bağın kurulamaması

• Çok çocuklu, katı disiplin uygulayan aileler

• Ekonomik sıkıntı, işsizlik, aile içi şiddet varlığı

• Sosyal destek sistemlerinin yetersizliği

• Evlilikteki veya yakın ilişkilerdeki sorunlar nedeniyle aile yapısının bozulması, bunun sonucunda çocukta veya erişkinde duygusal ve zihinsel sorunların ortaya çıkması

• Aile bireyleri arasındaki bağın zayıf olması, sözel ve psikolojik çatışmaların sık yaşanması

Toplumla ilgili risk faktörleri:

• Çocuğu koruyan yasaların yetersizliği

• Çocuğa verilen değerin düşük olması

• Cinsel ayrımcılık ve toplumsal eşitsizlik

• Şiddetin kabul edilir olması, hoş görüyle karşılanması, organize şiddetin varlığı (savaş, terör, yüksek suç oranları)

• Pedofili

• Kontrolsüz internet

• Kültürel normlar

Fiziksel İstismarın Çeşitleri Nelerdir?

Başlıca fiziksel istismarlar:

1. Vurmak
2. Yumruk atmak
3. İtmek, çekmek
4. Tokat atmak
5. Bir eşya ile vurmak
6. Çimdiklemek
7. Tekme atmak
8. Düşürmek
9. Dizle vurmak
10. Boğazlamak
11. Boğmak
12. Uyutmamak
13. Donmasını sağlamak
14. Yakmak
15. Elektrik ile şok vermek
16. Stresli bir duruma düşürmek (bağlamak vb.)
17. Yaralamak
18. Tehlikeli hayvanlara bırakmak
19. Taş atmak ya da silah ile ateş etmek
20. Zehirlemek

Cinsel İstismar Nedir?

Cinsel istismar, kişinin başkaları tarafından cinsel olarak kötüye kullanılması, suistimal edilmesi, istemediği halde başkalarının cinsel yönelimlerine hedef olması durumudur. Her cinsiyetten, her sosyal sınıftan ve meslek grubundan kişiler cinsel istismara uğrayabilmektedir ancak genel olarak kadınların ve çocukların cinsel istismara daha çok maruz kaldıkları söylenebilir.

Cinsel İstismar Belirtileri Nelerdir?

Her geçen artan cinsel istismarın çocuklar tarafından bildirilmediği göz önünde bulundurulduğunda, erken dönemde tanılanması için belirtileri bilmek ve çocuğu sürekli gözlemlemek büyük önem arz etmektedir. Belli bazı belirtiler şu şekildedir;

• Çocuğun oturma ve yürümede zorluklar yaşaması,

• Ağız içi ve çevresinde yaralar,

• Oyunlarında gerçek bir cinsel ilişkiyi canlandırması,

• Resimlerinde istismar olayını anlatan figürler,

• Cinsel bölge yaraları, pis koku ve akıntı,

• Yaşı ile uyumsuz cinsel bilgi,

• Başkalarının cinsel bölgelerine aşırı ilgi, kucağa oturmak isteme, sürtünme.

Cinsel İstismarın Nedenleri Nelerdir?

Cinsel istismarın risk faktörleri arasında öncelikle ailesel faktörler geliyor. Özellikle sosyo ekonomik düzeyi düşük ailelerin cinsel istismar açısından risk faktörü olduğunu söylemek mümkün. Boşanmış veya eksik ebeveynli aileler, çok kalabalık aileler, aile içinde cinsel problemlerin gözükmesi, ailede psikolojik bir rahatsızlığın bulunması, madde ve alkol bağımlılığı, ailede üveylik etkeninin bulunması, üvey anne, üvey baba gibi faktörler çocuğun cinsel istismara uğramasında risk faktörüdür. Bireysel sorunlar da çocuğun cinsel istismarında risk faktörleri arasındadır.

Bireysel sorunlardan çocuğun bir zeka geriliğine sahip olması çocuğu risk altında tutar. Zeka geriliği sonucu çocuğun temel gereksinimlerini sağlamak için başka birine ihtiyaç duyması, iletişim problemleri, kendini ifade etmesindeki zorluklar ve karşıdan gelebilecek tehlikeleri sezinleyememesi ya da yaptığı şeyin sonucunu düşünmemesi, gerekli cinsel bilgiyi almaması, çocuğu cinsel istismara uğramasına neden olan risk faktörleridir.
Bununla birlikte dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocukların da risk altında olduğu biliniyor. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, temelinde dürtüsellik problemini barındıran bir sorundur. Dürtüsellik problemi ise çocuğun yaptığı şeyin sonucunu düşünmeden hareket etmesine neden olur. Bu tarz çocukların daha fazla risk altında olduğunu söyleyebiliriz.
Bununla beraber zeka geriliği olan bireylerin travmayı, normal zeka seviyesine sahip olan bireylerle aynı şekilde yaşadığı biliniyor. Genelde toplumda, “Ne de olsa zekasındaki problemden dolayı başına gelenleri anlayamaz ve bundan etkilenmez” algısı vardır. Halbuki bu çok yanlış bir bilgidir. O çocuk da diğer çocuklarla aynı şekilde travmanın etkisini yaşar.

Psikolojik Şiddet Nedir?

Psikolojik şiddet (psikolojik istismar, duygusal şiddet, ya da duygusal istismar olarak da bilinir), failin mağduru duygusal olarak sindirmek ve aşağılamak, ona yaptırım uygulamak veya cezalandırmak için toplumdan soyutlamak üzere baskı uyguladığı bir saldırganlık biçimidir.

Psikolojik şiddet uygulayan fail bağırma, korkutma, küfür etme, tehdit, hakaret, küçük düşürme, devamlı eleştirme, mağdurun hareketlerini, giyimini, başkalarıyla ilişkilerini denetleme, sınırlama, değersizlik duygusu uyandırma gibi yollarla sistematik olarak mağdura duygusal baskı uygular. Sıklıkla yakın duygusal ilişkilerde, aile içinde ve iş yerinde görülmektedir. En sık rastlanan ancak en zor önlem alınan şiddet türlerindendir. Daha çok kadına yönelen bir saldırganlık biçimidir.

Şartların yerine gelmesi halinde Türk Ceza Kanunu madde 96 uyarınca “eziyet” ve/veya madde 106 uyarınca “tehdit” suçu olarak yorumlanabilmektedir.

Din İstismarı Nedir?

“İstismar”, bir kimse ya da grubun iyi niyetini kötüye kullanmak, sömürmek anlamlarına gelir. “Din istismarı”, din sömürüsü yapmak, dine dair kavramlar ve değerler yoluyla insanları aldatarak maddî veya manevî çıkar elde etmek yani kendi menfaatleri için dini kullanmak demektir. Tarih boyunca birçok kişi ve grup, dinin insanlar üzerindeki etkisinden faydalanarak çeşitli kazançlar elde etmeyi denemiş, din tüccarlığı yapmaktan çekinmemiştir. Bu kişi ve gruplar, kimi zaman ayet ve hadislerin anlamlarını çarpıtmış ve ilgili olmadıkları yerlerde kullanmış, kimi zaman da onları kendi art niyetlerine alet olacak şekilde yanlış yorumlayarak topluma anlatmıştır.

Dini istismar edenlerin bir kısmı ise doğrudan dinin kendisini hedef almış ve insanların İslâm’a yönelmemesi için dinî kavramların içini boşaltmayı ve bu kavramları anlam kaybına uğratmayı bir yöntem olarak benimsemiştir.

Ekonomik İstismar Nedir?

Ekonomik istismar, çocuğa bir yetişkin gibi davranarak onu yapamayacağı işlerde çalıştırmak, çocuğun emeğini sömürerek ucuz işçi statüsünde çalıştırmaktır. Yapabileceğinden daha fazla yük vererek çocuğun üzerinden para kazanmak, ekonomik istismar türleri arasında değerlendirilebilir. İhmal ise çocuğun temel gereksinimini karşılayan kişilerin bu gereksinimleri karşılamaması durumudur. Mesela tıbbi ihmale, çocuk hastalandığı zaman onu hastaneye götürmemeyi ya da eğitim ihmaline, çocuğun yaşı geldiği halde onu okula yazdırmamayı örnek verebiliriz.

İstismar Çeşitlerinin Oranları

Çocukları İstismardan Korumak ve Çocuk İstismarıyla Mücadele Etmek İçin Neler Yapılmalı?

Türkiye, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’ni 1990 yılında imzalandı ve Sözleşme 1995’te yürürlüğe girdi. Sözleşmenin temel ilkeleri,  ayrım gözetmeme, çocuğun yüksek yararı, yaşama ve gelişme hakkı, katılım hakkıdır. Türkiye, Sözleşmede belirtilen hakların ulusal yasalar tarafından korunmasıyla yükümlüdür. Ayrıca Türkiye, Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin eki niteliğindeki BM Çocuk Haklarına dair Sözleşmenin Baş­vuru Usulüne İlişkin İhtiyari Protokolü’nü, 24 Eylül 2012 tarihinde imzalamış, Protokolün onaylanmasına iliş­kin kanun tasarısı hazırlanmış ancak halen onaylamamıştır.  Protokole taraf olan ülkeler çocuk haklarına ilişkin ihlallerde bulunması durumunda BM’ye bireysel  olarak şikayet edilebilecektir. Bu ise, çocuk haklarının korunması için önemli bir uluslararası başvuru mekanizması olacaktır.

• 2005 yılında yürürlüğe giren 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu da, korunma ihtiyacı olan, suça sürüklenen çocukların korunmasına ve  haklarının güvence altına alınmasına ilişkin temel ilkeleri, koruyucu ve destekleyici tedbirleri düzenlemektedir.

• Devletin yetkili kurumlarının çocuk ihmalini ve istismarını önleme konusunda ulusal eylem planı olmalı, başta devlet kurumları olmak üzere denetleme, izleme mekanizması olmalıdır. Çocuk odaklı, eşit, bilimsel, laik politika yapılmasını teşvik ederek koruyucu, önleyici, destekleyici çalışmalar sürdürmelidir.

• Çocuğun çevresindeki yetişkinlerin çocuğa sevgi ve ilgi gösterirken çocuğun beden sınırlarına saygı duyması gerekir. Çocuk; birini öpmesi, kucağına oturması, sarılması için zorlanmamalı, çocuğun bedeninin çocuğa ait olduğu kabul edilmeli ve bu, çocuğa hissettirilmelidir.

• Çocuklar ve gençler; cinsellik, kendi bedenlerini koruma, iyi ve kötü dokunuşu ayırt etme, yardım isteme, kendini ifade etme konularında desteklenmeli,  bilgilendirilmelidirler. Çocuklara, beden sınırlarını koruma ve kim olursa olsun “hayır” deme hakkına sahip olduğu söylenmelidir. Bu konuda çocuklara, ailelere, topluma yönelik çocuk hakları, pozitif ebeveynlik, cinsel eğitim, cinsel sağlık, cinsiyet eşitliği gibi eğitimler sürekli uygulanmalıdır.

• Psikolojik danışmanlık ve rehberlik, psikoloji, sosyoloji, çocuk gelişimi, öğretmenlik, aile ve tüketici bilimleri ve sosyal hizmet alanlarında eğitim alan öğrencilerin çocuk istismarı, ihbar prosedürü konusunda bilgilendirilmesi ve farkındalıklarının artırılması gereklidir.

• Sosyal medya, telefon, tablet gibi dijital araçlar genellikle yabancılar tarafından çocukları istismar etme amacıyla sıklıkla kullanılmaktadır. Yetişkinler bu dijital araçların güvenli kullanımıyla ilgili çocukları bilgilendirmelidir. Gerekirse bu bilgileri eğitim kurumları, toplum merkezleri, danışmanlık merkezlerinden talep etmelidirler.

Başvuru merkezleri:

• ALO 183 (Sosyal Destek Hattı): 7 gün 24 saat hizmet vermektedir.

• ALO 155 (Polis)

• En yakın çocuk polis şubesi 

• Jandarma çocuk ve kadın kısım amirliği 156

• Çocuk İzlem Merkezleri  (ÇİM) (0212 4041500) : ÇİM’ler,her il için ayrı olmak üzere, Sağlık Bakanlığına bağlı hastaneler, kurumlar bünyesinde kurulması planlanan, cinsel istismara uğrama şüphesi altındaki mağdur çocukların ifade alma, adli muayene ve diğer her türlü soruşturma işlemlerinin tek merkezde yapılması için planlanan yerlere verilen addır. Bu merkezde çocuk işlemler bitene kadar ihtiyaç halinde bir gece misafir edilebiliyor. Burada barınma, beslenme, giyim, sağlık ve güvenlik ihtiyacı karşılanabiliyor.

ÇİM’de  Adli tıp uzmanı, psikolog, psikolojik danışman, sosyal hizmet uzmanı, hemşireden oluşan bir ekip vardır. Ayrıca çocuk psikiyatristi ve çocuk hekimi  de hizmet vermektedir. Başvuru ve ihbar durumunda çocuk amirlikleri ve savcılık kanalıyla ÇİM’lere yönlendirilme yapılması önerilmektedir.

Ancak ÇİM’ler henüz tüm şehirlerde ve hastanelerde bulunmamaktadır. İstanbul’da şu an işler durumda olan ÇİM’ler aşağıdaki gibidir:

• Kanuni Sultan Süleyman Hastanesi 0212 4041500

• Bakırköy Ruh Sağlığı Hastalıkları Hastanesi 02124091515 (2656)

• Şişli Etfal Hastanesi ÇİM 02123735396/97

Kaynakça

1- Https://www.milliyet.com.tr/pembenar/cigdem-buzul/istismar-kavramini-anlamak-2830224

2- Https://yasinilker.com/duygusal-istismar-nedir/#:~:text=Duygusal%20istismar%2C%20insan%C4%B1n%20%C3%B6zg%C3%BCvenini%20zedeleyen,eden%20davran%C4%B1%C5%9Flar%C4%B1n%20b%C3%BCt%C3%BCn%C3%BC%20olarak%20tan%C4%B1mlanabilmektedir.

3- Https://www.sagligim.gov.tr/ruh-sa%C4%9Fl%C4%B1%C4%9F%C4%B1/107-%C3%A7ocuk-istismar%C4%B1-ve-ihmali.html#:~:text=%C3%87ocu%C4%9Fa%20y%C3%B6nelik%20k%C3%B6t%C3%BC%20muamelenin%20fiziksel,y%C3%BCksek%2C%20kas%C4%B1tl%C4%B1%20fiziksel%20g%C3%BC%C3%A7%20kullan%C4%B1lmas%C4%B1d%C4%B1r.

4- Https://tr.wikipedia.org/wiki/Fiziksel_istismar

5- Https://tr.wikipedia.org/wiki/Psikolojik_%C5%9Fiddet#:~:text=Psikolojik%20%C5%9Fiddet%20(psikolojik%20istismar%2C%20duygusal,bask%C4%B1%20uygulad%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20bir%20sald%C4%B1rganl%C4%B1k%20bi%C3%A7imidir.